Szmyt (Szmytówna) Maria Kazimiera (1903–1986), chemik analityk, farmaceuta, balneolog, profesor Akademii Medycznej w Poznaniu.
Ur. 26 III w Jacewie (pow. inowrocławski), była córką Stanisława Szmyta (1876–1951), kupca, i Heleny z Retzów (ur. 1880). Miała pięcioro młodszego rodzeństwa: Alfonsa, Mariana i Brunona (zginął z 15 na 16 I 1942 jako marynarz okrętu ss. «Wigry») oraz Pię i Annę.
Po ukończeniu szkoły ludowej w Szamocinie uczyła się S. w liceum w Nakle nad Notecią, a od r. 1921 w studium nauczycielskim Wyższego Liceum im. Dąbrówki w Poznaniu, gdzie 5 VI 1924 zdała maturę i uzyskała dyplom nauczycielki licealnej. W l. 1924–6 uczyła przyrody w Państw. Żeńskiej Szkole Wydziałowej w Nakle nad Notecią. Od października 1926 studiowała chemię na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Pozn. W czasie studiów pracowała jako nauczycielka w Polskiej Prywatnej Szkole Przygotowawczej Janiny Sulerzyskiej w Poznaniu. Dn. 28 II 1932 uzyskała S. dyplom magistra chemii na podstawie nieopublikowanej pracy O żelazinie srebra, pochodnym wodorotlenku żelazowego, napisanej w Zakł. Chemii Nieorganicznej pod kierunkiem Alfonsa Krauzego. T.r. została członkiem Polskiego Tow. Chemicznego. Od stycznia do sierpnia 1933 pracowała jako chemik w laboratorium Wytwórni Sztucznych Wód Mineralnych «Zdrój» w Zakopanem.
W r. 1933 wróciła S. do Poznania i w październiku t.r. została starszą asystentką w Zakł. Chemii Farmaceutycznej u Konstantego Hrynakowskiego na Oddz. Farmaceutycznym Uniw. Pozn. W dn. 15–30 V 1938 uczestniczyła w Międzynarodowym Kongresie Chemii Czystej i Stosowanej w Rzymie, gdzie wygłosiła referat. Wspólnie z Hrynakowskim i pracownikami Zakładu opublikowała do wybuchu drugiej wojny światowej ponad 20 prac badawczych, głównie w „Rocznikach Chemii” oraz „Zeitschrift für physikalische Chemie”. Była też autorką wielu haseł w „Encyklopedii farmaceutycznej” (P. 1938–9 VII–X) oraz artykułu popularnonaukowego W dziesięciolecie efektu Ramana („Kron. Farmac.” R. 37: 1938 nr 6). Dn. 1 IX 1938 przeszła na stanowisko adiunkta. Podczas okupacji niemieckiej, poszukiwana przez Gestapo, przeniosła się 25 XI 1939 do Radomska, gdzie podjęła pracę w Fabryce Gwoździ i Narzędzi Rolniczych «Metalurgia», początkowo jako maszynistka biurowa, a od 18 I 1941 laborantka w zorganizowanym przez siebie laboratorium. Była zaprzysiężoną pielęgniarką AK i prowadziła w fabryce działalność konspiracyjną, m.in. produkowała środki medyczne. Brała także udział w tajnym nauczaniu.
Dn. 15 III 1945 wróciła S. do Poznania na swoje przedwojenne stanowisko. Do powrotu Franciszka Adamanisa z obozu prowadziła od maja do sierpnia t.r. wykłady i ćwiczenia ze stechiometrii. Jako pierwsza po wojnie na Uniw. Pozn. doktoryzowała się 12 VII t.r. na podstawie napisanej pod kierunkiem Antoniego Gałeckiego rozprawy Własności addycyjne benzenu w układach dwuskładnikowych („Spraw. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk” T. 14: 1947 nr 2). Równocześnie od maja 1945 studiowała farmację na nowo utworzonym Wydz. Farmaceutycznym i 27 XI 1947 uzyskała stopień magistra; t.r. została członkiem Polskiego Tow. Farmaceutycznego. W maju 1946 zdała egzamin państw. i otrzymała dyplom uprawniający do nauczania chemii i mineralogii w szkołach średnich. Od r. 1948 prowadziła badania balneologiczne wód mineralnych Dolnego Śląska i opublikowała m.in. prace Wody mineralne z punktu widzenia chemicznego i fizykochemicznego („Farmac. Pol.” R. 4: 1948 nr 12) oraz Własności radoczynne źródeł („Acta Poloniae Pharmaceutica” T. 6: 1949 z. 1–4). Dn. 7 VI 1950 habilitowała się z chemii farmaceutycznej w utworzonej t.r. Akad. Med. w Poznaniu na podstawie pracy Radoczynność wód mineralnych w Górach Izerskich i Karkonoszach, której skrót (ze względu na utajnienie badań nad radoczynnością krajowych wód mineralnych) został opublikowany dopiero w r. 1958 („Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk.”, Prace Kom. Farmac., T. 1 z. 1/10). Mimo uznania 1 XI 1951 przez Min. Zdrowia habilitacji, Centralna Komisja Kwalifikacyjna dla Pracowników Naukowych przyznała S. tytuł naukowy docenta dopiero 30 III 1955. Od 1 VII 1950 była S. równocześnie konsultantem Zakł. Balneotechnicznego P.P. «Uzdrowiska Polskie» i w l. 1952–4 opracowała Instrukcję borowinową, stosowaną w krajowych uzdrowiskach; prowadziła także wykłady i prelekcje dla lekarzy uzdrowiskowych i kuracjuszy.
Po utworzeniu 14 IV 1951 na Wydz. Farmaceutycznym Katedry Chemii Nieorganicznej i Analitycznej S. zorganizowała ją od podstaw jako p.o. kierownik, a w r. 1953 objęła kierownictwo. Badania ukierunkowała na balneochemię i balneoterapię, współpracując z utworzonym w r. 1951 Inst. Balneoklimatycznym w Poznaniu. W l. 1953–62 była w tym Instytucie kierownikiem, a później konsultantem Pracowni Tworzyw Uzdrowiskowych. W r. 1957 została członkiem Rady Naukowej ds. Uzdrowisk przy Min. Zdrowia. Dn. 1 I 1959 otrzymała tytuł profesora nadzwycz. Należała do pionierów polskich badań balneochemicznych i z tego zakresu opublikowała prace, m.in. Podstawy chemiczne odczulającego działania niektórych wód mineralnych („Balneologia Pol.” T. 3: 1952), Osiągnięcia w zakresie preparatów borowinowych i zastosowania ich w lecznictwie (tamże T. 11: 1962), Właściwości biochemiczne poszczególnych składników wód mineralnych („Balneologia kliniczna”, W. 1962) oraz Rozwój balneochemii, jej rola jako pomocy dla innych dziedzin balneologii i jej osiągnięcia w Polsce okresu powojennego („Balneologia Pol.” R. 17: 1972 z. 4). Od l. sześćdziesiątych zajmowała się także problematyką ochrony środowiska, zwłaszcza zapyleniem i radioaktywnością powietrza; wyrazem tych zainteresowań był artykuł Radioaktywność atmosfery oraz wyniki kilkuletnich jej badań na terenie miasta Poznania („Wiad. Uzdrowiskowe” R. 12: 1967 nr 1). Była autorką pierwszego w kraju podręcznika Balneochemia – Chemia wód mineralnych i peloidów w Polsce (W. 1970) oraz współautorką kilkakrotnie wznawianych skryptów Obliczenia chemiczne dla farmaceutów (W. 1961, 1964, 1970, 1972) i Ćwiczenia z analizy chemicznej jakościowej dla studentów farmacji (P. 1971). Wchodziła w skład rady redakcyjnej „Wiadomości Uzdrowiskowych” (1956–67) oraz kolegium redakcyjnego „Balneologii Polskiej” (1954–83). Działała jako przewodnicząca oddziałów poznańskich Polskiego Tow. Chemicznego (1964–71) i Polskiego Tow. Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej (1967–8), a także przewodnicząca Komisji Matematyczno-Przyrodniczej Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Wielokrotnie występowała z referatami na zagranicznych kongresach i zjazdach, m.in. we Włoszech (1958), na Węgrzech (1960, 1965), w Niemczech (1960, 1968), Wielkiej Brytanii (1963), Jugosławii (1964) i Bułgarii (1966). Należała do International Society of Medical Hydrology and Climatology (od r. 1966) oraz International Peat Society.
Dn. 31 XII 1970 została S. odwołana z funkcji kierownika Katedry, ale pozostała na stanowisku profesora. Dn. 1 X 1973 przeszła na emeryturę. Wspólnie z Michałem Henrykiem Umbreitem opublikowała Badania nad aktywnością katalityczną wód słaboradioaktywnych („Annales Pharmaceutici” T. 12: 1976), a z Teresą Gierlach-Hładoń Über Anwendung einer Modifikation der Papierelektrophorese zur Trennung der Komponenten von Huminsäurekomplexen („Zeitschr. für Physiotherapie” Jg. 29: 1977). Samodzielnie wydała Chemię nieorganiczną. Podręcznik dla studentów farmacji (W. 1977). Ogółem ogłosiła ok. 120 prac naukowych, głównie z zakresu katalitycznych właściwości fizykochemicznych wód mineralnych, metod oznaczania pierwiastków śladowych czynnych biochemicznie, radoczynności wód leczniczych i opadów atmosferycznych oraz balneochemii peloidów (borowin i mułów kąpielowych) w aspekcie leczniczym. Była promotorką 130 prac magisterskich i ośmiu przewodów doktorskich. Podczas zorganizowanego w Poznaniu jubileuszu 80-lecia jej urodzin i 50-lecia pracy naukowej wygłosiła 26 III 1983 referat Rola i zadania farmaceuty w balneochemii. Zmarła 23 XI 1986 w Poznaniu, została pochowana 1 XII w Cieszynie w grobie rodzinnym na cmentarzu komunalnym. Była odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1958), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), Złotym Medalem im. Wojciecha Oczki (1962), Medalem KEN (1979), Medalem 125-lecia Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (1982) i Złotą Odznaką «Zasłużony dla uzdrowisk» (1978).
S. nie założyła rodziny.
W r. 2007 Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk w ramach serii „Klasycy nauki poznańskiej” (T. 17) wydało zbiór czternastu prac S. pt. Poznańska balneochemia (P.).
Bibliografia publikacji z lat 1945–1955. Dziesięciolecie pracy naukowej Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego oraz Akademii Medycznej w Poznaniu, P. 1958; Dobrzyńska T., Tyszka S., Bibliografia uzdrowisk polskich, „Problemy Uzdrowiskowe” 1977 z. 1/2; Jankowiak J., Sochacki J., Bibliografia polskiej balneologii i fizjoterapii za okres 10-lecia 1945–1955, „Wiad. Uzdrowiskowe” T. 3: 1958 s. 27; Kronika i bibliografia dorobku naukowego Akademii Medycznej w Poznaniu 1957/58–1963/64, P. 1967; Poczet członków Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1857–2007, P. 2008; Wydział Lekarski i Oddział Farmaceutyczny Uniwersytetu Poznańskiego 1919–1939. Bibliografia publikacji. Materiały biograficzne, Red. K. Karwowska, A. Piotrowicz, P. 1997; – Akademia Medyczna w Poznaniu. W 50-lecie rozwoju nauk medycznych w Poznaniu 1920–1970, P. 1969; Chemia na uniwersytecie w Poznaniu 1919–1999, P. 1999 s. 132; 25 lat Akademii Medycznej w Poznaniu, P. 1974; Dzieje Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego Uniwersytetu Poznańskiego i Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego (1919–1989), Red. J. Hasik, P. 1989 s. 197, 205, 209, 211, 220–1; Górniok A., Działalność naukowa prof. dr Marii Szmytówny w zakresie balneologii i lecznictwa uzdrowiskowego, „Balneologia Pol.” T. 27: 1982/3 z. 1–4 s. 3–4; Grochmalicka-Mikołajczyk J., Prof. dr Maria Szmytówna, „Fakty Akad. Med. im. Karola Marcinkowskiego w P.” R. 2: 2001 nr 3 s. 10–11 (fot.); taż, Sesja naukowa poświęcona Marii Szmytównej, „Farmac. Pol.” R. 53: 1997 nr 5 s. 229–31; Jankowiak J., Prof. Szmytówna M., tamże T. 12: 1963 s. 259–60 (fot.); Kronika Akademii Medycznej w Poznaniu od 1 stycznia 1950 do 30 września 1957, P. 1959 I, III; Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za l. akad. 1933/4–1936/7, P. 1934–7; toż za l. 1945–1954/5, P. 1958; Magowska A., Poznańskie studia farmaceutyczne 1919–2002. Grono nauczycielskie, absolwenci, P. 2003 (fot.); Nauka w Wielkopolsce, Red. G. Labuda, P. 1973; 85-lecie studiów w zakresie farmacji i 25-lecie studiów w zakresie analityki medycznej w Poznaniu. Księga pamiątkowa, Red. A. Magowska, P. 2005–6 I–II; Poznańskie studia farmaceutyczne 1919–1994. Wydawnictwo jubileuszowe z okazji 75-lecia Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Red. taż, P. 1995; Przyczynki do historii medycyny i farmacji na zachodnich ziemiach Polski, Bydgoszcz 1964 s. 54–8 (częściowa bibliogr. prac); Smoczkiewicz M. A., Torf jako lek. W 5-lecie śmierci prof. Marii Szmytówny (1903–1986), „Farmac. Pol.” R. 48: 1992 nr 4 s. 261–8 (częściowa bibliogr.); Smoczkiewiczowa A., Historia jednego życia w służbie człowiekowi (prof. dr Maria Szmytówna 1903–1986), „Problemy Uzdrowiskowe” 1988 z. 7/8 s. 159–61; Smoczkiewiczowa M. A., Profesor dr hab. Maria Szmytówna, „Balneologia Pol.” T. 37: 1995 z. 1 s. 111–16 (fot.); Smoczkiewiczowa M. A. i in., Wodolecznictwo, balneoterapia i balneochemia w Poznaniu, „Kron. M. Poznania” 1998 nr 4 s. 294–305 (fot.); Umbreit M. H., 40-lecie pracy naukowej Prof. dr Marii Szmytówny, „Farmac. Pol.” T. 30: 1974 nr 3 s. 279–81 (fot.); Wkład lekarzy i farmaceutów wielkopolskich do rozwoju nauk medycznych, W.–P. 1975 s. 154; – Roczniki Akademii Medycznej w Poznaniu, T. 1: 1964/5 – T. 11: 1977; Sprawozdanie dyrekcji państwowej uczelni żeńskiej im. Dąbrówki w Poznaniu za czas 1919–1929, P. 1929 s. 73; Sprawozdanie Zarządu z działalności Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk nr 2 za lata 1984–1986, P. 1988 s. 33–4; – „Balneologia Pol.” T. 5: 1954 s. 219, 222, 224, T. 6: 1955 s. 194, T. 7: 1957 s. 167–8, T. 10: 1961 s. 126, 131, T. 11: 1962 s. 11–12, 21, 32–6 (fot.), s. 40, 83, T. 12: 1963 s. 249–51, 256, 259–60, 262–6, T. 15: 1970 z. 1–2 s. 172, T. 17: 1972 z. 4 s. 381, 388, 390; „Biul. Inform. Akad. Med. im. K. Marcinkowskiego w P.” R. 11: 1986 nr 4–5/33 s. 61; „Farmac. Pol.” R. 2: 1946 nr 1–2 s. 49, R. 4: 1948 nr 3 s. 132, R. 11: 1955 nr 6 s. 147, R. 15: 1959 nr 2 s. 29, R. 18: 1962 nr 24 s. 607, R. 29: 1973 nr 2 s. 185, R. 30: 1974 nr 2 s. 170, nr 3 s. 253, R. 42: 1986 nr 10 s. 580; „Kur. Pozn.” 1924 nr 136; „Wiad. Uzdrowiskowe” R. 1: 1956 nr 2 s. 71, R. 4: 1959 nr 3 s. 65–8, 76, 79, R. 7: 1962 nr 3 s. 22, 54, R. 9: 1964 nr 4 s. 48, 55, R. 10: 1965 nr 1 s. 21, nr 2–4 s. 491, R. 11: 1966 nr 1–2 s. 206–7, R. 12: 1967 nr 3–4 s. 423; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Farmac. Pol.” R. 43: 1987 nr 9 s. 552–3 (J. Pawlaczyk, fot.), „Gaz. Pozn.” 1986 nr 277, „Głos Wpol.” 1986 nr 275–277, „Wiad. Chem.” R. 41: 1987 z. 7–8 s. 485–8 (J. Grochmalicka-Mikołajczyk, fot.); – Arch. Akad. Med. w P.: sygn. 004426 (akta personalne); Arch. UAM: sygn. Wydz. Mat.-Przyr. 103c/2263 (studenckie akta personalne); Arch. Uniw. Med. w P.: sygn. DWF 4210/64 (teczka studiów farm.); Arch. Wydz. Farmac. Uniw. Med. w P.: Teczka personalna; – Informacje Barbary Stuligroszowej z P.
Andrzej Dzięczkowski